Gmina Kamieniec Ząbkowicki

położona jest w południowo-wschodniej części Dolnego Śląska, w Powiecie Ząbkowickim. Niezwykłe położenie w pradolinie Nysy Kłodzkiej sprawia, że jest to teren o bardzo ciekawych walorach krajobrazowych.

Ziemia Kamieniecka graniczy od wschodu z Przedgórzem Paczkowskim, a od północnego zachodu z Obniżeniem Ząbkowickim. Granicę południową stanowi pasmo Gór Złotych, natomiast zachodni koniec wyznaczają Góry Bardzkie.

Gmina Kamieniec Ząbkowicki ukształtowanie terenu i krajobraz zawdzięcza Nysie Kłodzkiej, która ciągnie się przez terytorium na długości ponad 10 km. Rzeka uchodzi do zbiorników zaporowych Topola i Kozielno, które powstały na początku XXI w. W gminie znajdują się również stawy pożwirowe Pilce i Bartniki, które bardzo ciekawie wtapiają w panoramę wschodniej części Sudetów. Bliskość gór, stawów, zbiorników zaporowych i dolina nysy sprawiają, że jest to miejsce niezwykle tajemnicze, niespotykane praktycznie nigdzie indziej w Polsce.

Kamieniec Ząbkowicki

usytuowany jest na Podgórzu Sudeckim w tak zwanej „niecce kamienieckiej” – pradolinie Nysy Kłodzkiej. Posiada duży węzeł kolejowy łączący Wrocław z Pragą oraz Nysę z Legnicą, dzięki czemu jest tu dogodne połączenie z miejscowościami z całego kraju oraz zagranicą.

Najstarsze ślady osadnictwa na terenie Kamieńca Ząbkowickiego pochodzą z neolitu (epoka kamienia). Pierwsza wzmianka o Kamieńcu pochodzi z Kroniki Kosmasa z roku 1096, kiedy to Książe czeski Brzetysław najechawszy Śląsk, zburzył położony nad Nysą Kłodzką gród warowny Bardo. Nieco dalej na wschód od Bardo wybudował gród osadzony na skale a przy nim kaplicę św. Prokopa.

Od tejże skały wziął on swoją nazwę – Kamieniec. Podobną wiadomość przekazuje Kronika Śląska, wspomina o tym fakcie również Jan Długosz. Dogodne położenie czyniło z Kamieńca ważną strategicznie warownię. Jak podaje Gall Anonim, na mocy układu zawartego pomiędzy Bolesławem Krzywoustym a księciem czeskim Borzywojem Kamieniec dostał się w ręce polskie jako gwarancja dotrzymania układu. Krzywousty przebywał w grodzie kamienieckim w momentach zagrożenia najazdem obcych wojsk.

WAŻNE DATY Z HISTORII

1096 – zdobycie i zniszczenie polskiej twierdzy granicznej Bardo. Aby zabezpieczać przełęcz i szlak między Śląskiem i Czechami, Książę czeski Brzetysław II buduje w odległości 10 km w górę rzeki zamek Kamieniec.

1200 – wrocławska kapituła Św. Marii na Piasku przeprowadza za inicjatywą opata Alarda (1198 – 1208) reformę arrowezjańską. Były proboszcz Wincenty z Pogorzeli i kilku jego zwolenników przeciwstawia się reformie. Biskup Wrocławski Wawrzyniec decyduje o przeniesieniu ich do Kamieńca. Powierza im założenie pozostającego pod kontrolą kapituły probostwa. Do nowozałożonego klasztoru przynależy kilkadziesiąt okolicznych wiosek, a także parafia kasztelańska w Bardzie.

1207 – do probostwa w Kamieńcu przybywają zakonnicy.

1243 – po śmierci opata Ulryka (1230 – 1240) wybrany na to stanowisko zostaje Wincenty z Pogorzeli. Opuszcza on klasztor, w Kamieńcu zostaje jedynie 3-4 mnichów. Wkrótce zarzucają oni dyscyplinę klasztorną, Biskup Wrocławski Tomasz I zarządza przeprowadzenie reformy wspólnoty, po jej niepowodzeniu probostwo przechodzi w ręce klasztoru cystersów w Lubiążu.

1246 – 7 stycznia – przekazanie probostwa opatowi Henrykowi z Lubiąża. Konwent cystersów z opatem Ludwikiem przybywa do Kamieńca. Opat Wincenty wypędza przybyłych mnichów.

1290 – panowanie nad Kamieńcem przejmuje księstwo świdnicko-jaworskie.

1318 – początek budowy gotyckiego kompleksu klasztornego.

1322 – Kamieniec przechodzi pod panowanie księstwa ziębickiego.

1341 – powódź na ziemiach klasztoru i całkowite zniszczenie wioski Pilce.

1350 – ukończenie budowy kościoła.

1351 – przejście klasztoru wraz z okręgiem Ząbkowic pod panowanie korony czeskiej.

1359 – Nysa zalewa cały obszar klasztoru.

1388 – zakończenie budowy głównej bryły klasztoru

1405 – w czasie powodzi zalana zostaje sala kapituły.

1425 – wojny husyckie obejmują także Śląsk. W grudniu tego roku husyci napadają i pustoszą klasztor, wielu zakonników zostaje zabitych lub spalonych.

1426  –  18 maja – Husyci napadają na klasztor i podpalają go.

1428 – 20 maja – ponowne zburzenie klasztoru przez husytów, zredukowany do 14 osób konwent szuka schronienia na wygnaniu.

1434 – konwent powraca z wygnania. Odbudowa opactwa.

1439 – zbuntowana szlachta napada na klasztor, opat Krzysztof pada w Nysie ofiarą zarazy, klasztor zostaje umocniony murami obronnymi. pożar klasztoru.

1451 – ziemie klasztorne przechodzą pod panowanie książąt ziębickich z rodziny Podiebradów

1464 – w czasie powodzi woda zalewa kościół do poziomu okien.

1467 – ziemie klasztoru Kamieniec stają się sceną sporu pomiędzy ekskomunikowanym królem czeskim Jerzym z Podiebradu a królem węgierskim Maciejem Korwinem, klasztor zajmuje czeski starosta kłodzki, ciągłe próby zdobycia klasztoru, wypędzenie konwentu i spustoszenie ziem przyklasztornych.

1473 – początek odbudowy opactwa.

1496 – kolejna klęska powodziowa na terenie klasztoru.

1501 – 15 maja – powódź niszczy cześć murów klasztornych.

1520 (ok.) – ze względu na silne powodzie opat Szymon przeprowadza zmianę biegu rzeki, od Kamieńca w kierunku południowo-zachodnim skierowana zostaje w nowe koryto.

1524 –  21 listopada – pożar prawie całkowicie niszczy klasztor, odbudowa następuje bardzo wolno.

1538 – dotarcie reformacji do księstwa ziębicko-oleśnickiego, Kamieniec traci wsparcie Śląska i kilkanaście wiosek, mnisi konwentu przechodzą na nową wiarę.

1557 – wybór opata Szymona Neumanna, zakończenie odbudowy klasztoru.

1598 – 24 sierpnia – wylewa Nysa zalewa teren klasztoru, w Bardzie dochodzi do osunięcia góry.

1621 – podczas oblężenia Kłodzka przez Wojska króla Palatynatu Fryderyka klasztor ponosi wielkie straty.

1623 – z powodu wielkiej drożyzny na ziemiach klasztornych panuje głód.

1633 – wybuch zarazy, wiele ofiar w majątku klasztornym.

1641 – po śmierci opata Krzysztofa Hochgesang, na jego następcę zostaje wybrany Szymon III, wcześniejszy opat z Lubiąża, członkowie konwentu kamienieckiego nie zgodzili się na wybór jednego spośród nich, opat Szymon powołuje własny oddział żołnierzy dla obrony klasztoru przed dezerterami.

1661 – rozkwit klasztoru za opata Kacpra Kalesa.

1665 – odbudowa kościoła; mury zachowały się podczas wojny.

1675 – przebudowa i powiększenie budynku klasztoru, zbudowane zostaje skrzydło klauzury, w późniejszym czasie powstaje browar, piekarnia, warownia z kamiennym mostem ponad fosą młyńską, karczma i nowy folwark.

1681 – wraz z wyborem opata Augusta Neudecka rozpoczyna się dla klasztoru okres rozkwitu, w jego efekcie szybko powiększa się kompleks budynków i zbudowanych zostaje kilka nowych kościołów parafialnych w stylu barokowym.

1702 – objęcie opactwa przez Gerearda Woywodę.

1705 – ustawienie barokowego ołtarza wielkiego w klasztornym kościele.

1741 – 27 lutego – podczas pierwszej śląskiej wojny dochodzi w Braszowicach do potyczki między wojskami pruskimi i austriackimi, podczas trzech wojen śląskich król Prus Fryderyk II odwiedza kilka razy klasztor.

1742 – wybór opata Tobiasza Stusche, rozbudowa klasztoru i rozrzutny tryb życia mnichów prowadzą do poważnych kłopotów finansowych.

1747 – opat Tobiasz Stusche zostaje jednocześnie bezpośrednim następcą sympatyzującego z Habsburgami, odwołanego przez króla Prus Fryderyka II opata Konstantyna z Lubiąża.

1763 –  w wyniku wojny siedmioletniej król Prus Fryderyk II przejmuje w posiadanie większą cześć Śląska, reforma katolickich posiadłości kościelnych i klasztornych dodatkowo obciąża finansowo klasztor.

1783 – kolejna powódź – Nysa zalewa klasztor.

1810 – z wyborem 53 opata Placidiusa Hoffmanna kończy się czas zakonu cystersów w Kamieńcu.

1810 – 30 października – dekret sekularyzacyjny.

1810 – 22 listopada – likwidacja klasztoru. 38-osobowy konwent z opatem Placidusem Hoffmanem na czele opuszcza klasztor.

1812 – przeniesienie części zbiorów bibliotecznych do Wrocławia, reszta zostaje sprzedana lub zniszczona.

1812 – 25 lutego – Księżniczka Fryderyka Luiza Wilhelmina Orańska kupuje posiadłości klasztorne Kamieńca i Henrykowa. Książe Orański, późniejszy król Niderlandów, przebywa tu kilka miesięcy na wygnaniu.

1817 – 9 lutego – pożar klasztoru, nawa poprzeczna, sala kapituły i refektarz spłonęły doszczętnie, w kościele najbardziej ucierpiało prezbiterium. Zachowały się jedynie skrzydło klauzury i części skrzydła zachodniego, średniowieczny krużganek został odcięty od reszty budynków.

1837 – śmierć królowej Niderlandów Fryderyki, po podziale spadku najmłodsza córka Marianna przejmuje w posiadanie Kamieniec.

1838 – księżniczka Marianna zamierza zbudować w Kamieńcu swoją siedzibę. Budowę zleca wybitnemu architektowi K.F. Schinklowi.

1838 – Schinkel przedstawia księżniczce Mariannie pierwszy i drugi projekt, po udzieleniu zgody na realizację jego wykonanie powierza się Ferdynandowi Martiusowi, na miejsce budowy przeznaczono wzgórze na paśmie Gór Bardzkich.

1838 – 15 października – położenie kamienia węgielnego pod budowę pałacu.

1840 – Schinkel odwiedza drugi i ostatni raz budowę. Księżniczka Marianna zleca budowę domku myśliwskiego w pobliżu skrzyżowania dróg w kierunku Złotego Stoku.

1844 – 13 czerwca – poświęcenie pierwszej protestanckiej kaplicy w północno-wschodniej wieży zamku.

1859 – zaczynają się prace nad tarasami ogrodowymi i wodotryskami według planów Lennego.

1865 – budowa zamku jest w zasadniczej fazie zakończona.

1866 – przerwanie budowy z powodu wojny między Prusami i Austrią. Kamieniec jest na krótki okres czasu główną kwaterą pruskiego następcy tronu.

1870 – 1871 – podczas niemiecko-francuskiej wojny następuje po raz trzeci przerwanie prac przy budowie pałacu.

1873 – zakończenie prac przy budowie pałacu.

1875 – 15 lipca – położenie kamienia węgielnego pod protestancki kościół parafialny.

1885 –  15 lipca – poświęcenie protestanckiego kościoła parafialnego, w tym czasie Kamieniec liczy 935 mieszkańców.

1904 – renowacja kościoła klasztornego, usunięto barokowe tynki i odsłonięto kamienne mury.

1926 – Kamieniec liczy około 2600 mieszkańców.

1940 – Ostatni potomek Hohenzollernów z linii Albrecht Książę Fryderyk Henryk Pruski umiera w Kamieńcu, pochowano go w mauzoleum w parku. Spadkobiercą jest Książę Waldemar Pruski.

1945 – 8 maja – zajęcie Kamieńca Ząbkowickiego przez Armię Czerwoną.

1945 – styczeń / luty  – pożar pałacu

1945 – 1954 – Kamieniec Ząbkowicki (połączony z Łopienicą i Istebką) zostaje siedzibą gminy, w okresie powojennym wywołana została dyskusja dotycząca wyboru miejscowości, która miała być siedzibą gminy, zachowany jest protokół z posiedzenia Gromadzkiej Rady Narodowej w Kamieńcu z dnia 27 marca 1947 r., zgodnie z którym omówiono Zarządzenie Wojewody Wrocławskiego w sprawie podziału administracyjnego i odczytano protokół z zebrania gromady Goleniów Śląski, która wypowiedziała się przeciw siedzibie gminy w Kamieńcu i żądała jej w Goleniowie Śląskim. Wniosek ten odrzucono. Uchwałą Gminnej Rady Narodowej postanowiono: „Mając dobro ogółu mieszkańców na względzie, tak rolników, robotników jak również i pracowników umysłowych, a uznając że do gminy Kamieniec w przeważnej części należą gromady o charakterze typowo rolniczym, oraz biorąc pod uwagę wygląd reprezentacyjny Kamieńca, jak i miejsce położenia – Gminna Rada Narodowa powzięła uchwałę, aby miejscem, siedzibą gminy był Kamieniec”.

1955 – 1972 – Kamieniec Ząbkowicki jest siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej oraz w latach 1957-1972 siedzibą Rady Narodowej Osiedla Kamieniec Ząbkowicki.

1958 – 1 stycznia – Kamieniec Ząbkowicki zostaje wyłączony z obszaru gromady Kamieniec Ząbkowicki i otrzymuje status osiedla. Podstawę prawną stanowił § 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 listopada 1957 r. w sprawie utworzenia niektórych osiedli w województwach: katowickim, kieleckim, krakowskim, lubelskim, poznańskim i wrocławskim, Dz. U. Nr 59 z 1957 r., poz. 317: „w powiecie ząbkowickim, województwie wrocławskim tworzy się osiedle Kamieniec Ząbkowicki z obszaru gromady Kamieniec Ząbkowicki” oraz w sprawie regulacji granic miejscowości § 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 grudnia 1969 r. w sprawie zmiany granic osiedli Kamieniec Ząbkowicki w powiecie ząbkowickim i Świerzawa w powiecie złotoryjskim, województwie wrocławskim, Dz. U. Nr 35 z 1969 r., poz. 296: Możliwość tworzenia osiedli (odrębnych jednostek wyłączonych z wiejskich obszarów gminnych) dopuściła Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o osiedlach i radach narodowych osiedli, Dz.U. Nr 43 z 1954 r., poz. 192:

― z gromady mogło być wyłączone osiedle, liczące co najmniej 1 000 mieszkańców.

― organem władzy państwowej w osiedlach były rady narodowe. ― Do osiedli miały zastosowanie przepisy, dotyczące miast nie stanowiących powiatów miejskich.

― osiedla tworzyła Rada Ministrów, na wniosek uchwalony przez wojewódzką radę narodową.

1973 – 1990 – Kamieniec Ząbkowicki jest siedzibą Gminnej Rady Narodowej oraz od 1973 r. – siedzibą Urzędu Gminy – w wyniku reformy administracyjnej kraju z dniem 31 grudnia 1972 r. traci status osiedla, włączenie w granice administracyjne Kamieńca Ząbkowickiego sąsiedniego Goleniowa Śląskiego (nazywany później Kamieniec II), który obecnie stanowi część miejscowości Kamieniec Ząbkowicki.

1974 – liczba ludności Kamieńca Ząbkowickiego wynosi 4490.

1975 – 1998 – Kamieniec Ząbkowicki administracyjnie należy do województwa wałbrzyskiego, od 1999 r. – dolnośląskiego.

1979 – 1999 – remont i adaptacja skrzydła zachodniego klasztoru na cele muzealne i punkt obsługi turystycznej.

1983 – 10 kwietnia – pożar kościoła ewangelickiego.

1985 – 1987 – prowadzenie badań archeologicznych oraz odsłonięcie reliktów zabudowań klasztornych.

1985 – 1986 – prowadzenie prac związanych z odgruzowaniem i zabezpieczeniem ruin pałacu.

1992 – 1997 – prowadzenie prac renowacyjnych dawnego kościoła ewangelickiego oraz adaptacja na salę koncertową.

1991 – 1998 – remont i adaptacja budynku prałatury na siedzibę oddziału Archiwum Państwowego we Wrocławiu.

1997 – lipiec – katastrofalna powódź, określana jako „powódź tysiąclecia”.

2012 – sierpień – gmina ponownie uzyskuje tytuł prawny do zespołu pałacowo-parkowego w Kamieńcu Ząbkowickim, docelowo planuje się urządzenie w pałacu Centrum Kulturotwórczego Myśli Polsko-Holenderskiej.

2012 – przebudowa mechanizmu zegara i wykonanie dzwonów kurantów w kościele ewangelickim; przebudowa iluminacji świetlnych wieży i zegara

2012  – rozpoczęcie prac inwentaryzacyjnych i zabezpieczających przy pałacu, parku i obiektach małej architektury: dokonano oczyszczenia terenu przy pałacu; wykonano prowizoryczne zabezpieczenie zniszczonych dachów nad poszczególnymi częściami pałacu; przeprowadzono prace porządkowe na terenie parku. Działania poprzedzono stosownymi pracami studialnymi – inwentaryzacją dendrologiczną, ekspertyzą stanu technicznego pałacu oraz dokumentacją projektową.

2013 – maj – udostępnienie części sal pałacu dla zwiedzających (tarasy i sale parteru), od maja 2013 r. do sierpnia 2014 r. pałac odwiedziło ok. 25 000 turystów.

2013 – 2014 – remont sklepień w sali balowej pałacu przy dofinansowaniu środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

2013 – prace modernizacyjne w dawnym kościele ewangelickim – oświetlenie, prace malarskie wewnątrz obiektu.

2012 – 2013 – zagospodarowanie błoni kamienieckich przy ul. Kolejowej i Zamkowej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013.

2013 – 25 kwietnia – przyjęcie uchwałą Rady Gminy symboli Gminy Kamieniec Ząbkowicki4 : herbu, sztandaru, baneru, pieczęci i łańcuchów. Herb z przedstawieniem zwróconych ku sobie dwóch wspiętych lwów: prawy za kratą srebrną; lewy w koronie; tło tarczy błękitne. Projekt herbu został zatwierdzony przez komisję heraldyczną w Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji.

2014 – renowacja tarasu widokowego ponad halą podjazdu oraz renowacja sklepień hali przy dofinansowaniu ze środków MKiDN 2012-2013.

2014 – kolejne prace na Błoniach Kamienieckich.

2014 – 28 sierpnia – uchwałą Rady Gminy Kamieniec Ząbkowicki ustanowiono Park Kulturowy „Wzgórze Zamkowe, Dolina Budzówki i Nysy Kłodzkiej” w Kamieńcu Ząbkowickim, obszar parku kulturowy obejmuje unikatowe w skali ponadregionalnej wielkoprzestrzenne założenie krajobrazowe z otoczoną rozległym parkiem rezydencją wzniesioną przez Mariannę Orańską według projektów czołowych twórców epoki: K.F. Schinkla i J.P. Lenné, dawne opactwo cysterskie z osadą przyklasztorną, dolinę rzeki Budzówki z błoniami i wzniesionym u podnóża Góry Zamkowej kościołem ewangelickim Trójcy Świętej, dolinę Nysy Kłodzkiej oraz osadę z młynem wodnym w Małym Byczeniu. Celem wprowadzenia dla tego zespołu dodatkowej formy ochrony jest zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla trwałego zachowania cennych walorów zespołu i ich udostępniania oraz ich uwzględnienie w planowaniu przestrzennym.

2014 – 20 września – uroczyste otwarcie wystawy stałej wystawy: „Dzieje i twórcy unikalnego zespołu pałacowoparkowego” w salach parteru pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim (na organizację wystawy uzyskano dotację ze środków MKiDN).

2014 – remont mostu oraz zabytkowych figur św. Jana Nepomucena i św. Floriana przy moście na Pl. Kościelnym (dofinansowanie z budżetu województwa dolnośląskiego).

2014 – ukończenie II etapu prac modernizacyjnych przy budynku Gminnego Centrum Kultury.