Strefy ochrony konserwatorskiej

Strefy „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej

— ustalenia ogólne

Strefy „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej zostały określone dla obszarów szczególnie wartościowych, o zachowanej historycznej strukturze przestrzennej. Są to obszary uznane za szczególnie ważne jako materialne świadectwo historyczne.

W strefach tych zakłada się bezwzględny priorytet wymagań i ustaleń konserwatorskich nad względami wynikającymi z prowadzonej działalności inwestycyjnej, gospodarczej i usługowej. Zakłada się również konieczność sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego bądź planu rewaloryzacji, który będzie stanowił ostateczną formę ustaleń i wymogów konserwatorskich do projektowania realizacyjnego poszczególnych elementów zagospodarowania zabytkowych zasobów.

Działania konserwatorskie w tych strefach zmierzają do zachowania i uczytelnienia historycznego układu przestrzennego i konserwacji jego głównych elementów: rozplanowania i przebiegu głównych ciągów komunikacyjnych, kompozycji wnętrz urbanistycznych, historycznych linii zabudowy, kompozycji układów zieleni zabytkowej oraz historycznych podziałów własnościowych i sposobu użytkowania gruntów.

Wszelka działalność inwestycyjna, budowlana, jak również przebudowy, remonty, adaptacje, dostosowanie współczesnych funkcji czy podziały nieruchomości znajdujących się w obszarze strefy wymagają uzgodnienia z Dolnośląskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków Delegatura Wojewódzkiego Oddziału Urzędu Ochrony Zabytków w Wałbrzychu.

Strefy „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej

— ustalenia szczegółowe

strefy „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej wyznaczono w:

• Byczeniu,
• Chałupkach,
• Doboszowicach,
• Kamieńcu Ząbkowickim,
• Kamieńcu-istebce,
• Mrokocinie,
• Ożarach,
• Pomianowie Górnym,
• Sławęcinie,
• Sosnowej,
• Śremie,

• w Byczeniu strefę „A” określono dla dwóch enklaw — większej obejmującej całą wieś, i mniejszej — zawierającej zespół młyna.
• w Chałupkach wyznaczono strefę „A” dla pozostałości Folwarku Dolnego, kościoła, urządzonego parkowo terenu z dawnym grodziskiem-zamkiem oraz dla zespołu młyna nr 7.
• w Doboszowicach strefę „A” określono dla dwóch enklaw. Pierwsza obejmuje kościół parafialny i przykościelny cmentarz. W drugiej enklawie znajduje się Folwark Pałacowy z pałacem, reliktami ogrodzenia, spichlerzem i dwiema oborami.
• w Kamieńcu Ząbkowickim strefę „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej określono dla trzech enklaw —zespołu klasztornego i części miejscowości z ul. Złotostocką, dla — zespołu pałacowo-parkowego i kościoła ewangelickiego, i trzecią dla — willi przy ul. Ząbkowickiej 26.
• w Kamieńcu-Istebce wyznaczono strefę „A” obejmującą zespół młyna przy ul. Wąskiej 5.
• w Mrokocinie w obrębie strefy „A” znalazły się młyn nr 12, kaplica mszalna Św. Jana Nepomucena oraz cmentarz ewangelicki.
• w Ożarach strefę „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej określono dla dwóch enklaw. Pierwsza obejmuje kościół parafialny Św. Katarzyny i cmentarz. W drugiej znajduje się folwark z dawną kurią majątkową.
• w Pomianowie Górnym wyznaczono strefę „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej obejmującą kościół filialny Św. Barbary.
• w Sławęcinie strefą „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej objęto kaplicę Św. Józefa, folwark sołecki (nr 22 i 25) oraz zespół mieszkalno-gospodarczy należący w przeszłości do karczmarza (nr 21).
• w Sosnowej wyznaczono strefę „A” określoną dla kościoła i cmentarza.
• w Starczowie strefę „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej wyznaczono dla kościoła, części cmentarza (najstarszej i dziewiętnastowiecznej), plebanii oraz zagrody plebańskiej.
• w Śremie strefę „A” ścisłej ochrony konserwatorskiej, określono dla kościoła i zagrody nr 32.
• w Topoli strefę „A” określono dla kościoła parafialnego, starego cmentarza, plebanii i zagrody plebańskiej.

Strefy „B” ochrony konserwatorskiej

— ustalenia ogólne

Strefy „B” ochrony konserwatorskiej zostały wyznaczone dla obszarów o stosunkowo dobrze zachowanych głównych elementach historycznej struktury przestrzennej, w obrębie których należy utrzymać podstawowe elementy zespołu zabytkowego.

Wszelka działalność inwestycyjna w obrębie stref winna być prowadzona z uwzględnieniem istniejących już związków przestrzennych i planistycznych. Z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków winny być uzgadniane działania inwestycyjne przy obiektach ujętych w ewidencji dóbr kultury oraz prace dotyczące ciągów komunikacyjnych (zmiany rodzaju nawierzchni, korekta przebiegu dróg). Nowopowstające obiekty winny podlegać uzgodnieniu w zakresie usytuowania, gabarytu, form dachu oraz wyglądu elewacji.

Strefy „B” ochrony konserwatorskiej

— ustalenia szczegółowe

Strefy „B” ochrony konserwatorskiej wyznaczono w: Byczeniu, Doboszowicach, Kamieńcu Ząbkowickim, Sosnowej, Starczowie, Śremie i Topoli.

• w Byczeniu strefa „B” obejmuje „mały” Byczeń.
• w Kamieńcu Ząbkowickim strefę „B” określono dla trzech enklaw. W pierwszej z nich zawarto część wsi z okazalszą zabudową (północną część ul. Złotostockiej zachodnią część ul. Kolejowej i ul. Ząbkowicką). w drugiej enklawie strefy „B” znalazły się dworzec kolejowy i jego otoczenie (wschodnia część ul. Kolejowej, ul. Ogrodowa), trzecia natomiast enklawa strefy „B” obejmuje cmentarz zakonny w ¸opienicy.
• pomiędzy Mrokocinem a Pomianowem Górnym strefą „B” objęto cmentarz katolicki.
• w Doboszowicach, Sosnowej, Starczowie, Śremie i Topoli strefy „B” obejmują ich siedliska z okazalszą zabudową.

Strefa „W” — ścisłej ochrony stanowiska archeologicznego

Obejmuje stanowiska archeologiczne wyeksponowane w terenie. Obiekt, dla którego wyznaczono strefę, wykluczony jest z wszelkiej działalności inwestycyjnej, która mogłaby naruszyć jego specyficzną formę.

Przedsięwzięcia o charakterze rewaloryzacyjnym (odtworzenie pierwotnego kształtu), czy inne prace rekultywacyjne lub adaptacyjne podejmowane na obszarze stanowiska objętego ww. strefą powinny uzyskać akceptację służb konserwatorskich i być prowadzone pod ich ścisłym nadzorem, po wydaniu stosownego pozwolenia.

Strefę „W” — ścisłej ochrony stanowiska archeologicznego wyznaczono dla:

• Grodziska w Byczeniu — wpisanego do rejestru zabytków,
• Grodziska w Chałupkach — wpisanego do rejestru zabytków.

Strefy „OW” — obserwacji archeologicznej

Wszelkie inwestycje planowane na obszarach objętych strefą „OW” powinny zostać uzgodnione z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Strefami obserwacji archeologicznej „OW” objęto następujące, średniowieczne wsie w granicach ich nowożytnego siedliska:

• Byczeń,
• Chałupki,
• Doboszowice,
• Kamieniec Ząbkowicki (ul. Złotostocka, Młyńska),
• Kamieniec-Goleniów (teren siedliska dawnej wsi),
• Kamieniec-Istebkę (teren siedliska dawnej wsi),
• Kamieniec-Opienicę (teren siedliska dawnej wsi),
• Ożary,
• Pilce,
• Pomianów Górny,
• Sławęcin,
• Sosnową,
• Starczów,
• Suszkę,
• Śrem,
• Topolę.

Na obszarze stanowisk archeologicznych nieobjętych wyżej wymienionymi strefami „W” ścisłej ochrony konserwatorskiej stanowisk archeologicznych lub strefami „OW” obserwacji archeologicznej, prowadzenie działalności inwestycyjnej uzależnione jest od opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, którą potencjalny Inwestor lub osoba upoważniona zobowiązany jest uzyskać. Ponadto stanowiska te winny być uwzględniane i nanoszone w formie niezmienionej przy wykonywaniu planów i projektów szczegółowych. Nie należy jednak wykluczać możliwości, że dane, dotyczące zabytkowej zawartości stanowisk, jak i ich zasięgu, ulegną zmianie po przeprowadzeniu badań weryfikacyjnych.

Strefy „K” — ochrony krajobrazu

— ustalenia ogólne

Strefy „K” ochrony krajobrazu kulturowego wyznaczone zostały dla obszarów naturalnego krajobrazu integralnie związanego z zespołami zabytkowymi, bądź dla obszarów o istotnych walorach krajobrazowych, stanowiących o tożsamości kulturowej i historycznej.

W obrębie strefy tej nie ustala się obowiązku opiniowania czy uzgadniania wszystkich inwestycji ze służbami konserwatorskimi. Służby architektoniczne gminy są natomiast zobowiązane do przestrzegania zasady zachowania obecnych dyspozycji przestrzennych, panoram i osi widokowych.

Strefy „K” — ochrony krajobrazu

— ustalenia szczegółowe

Strefy „K” ochrony krajobrazu wyznaczono w dwojaki sposób, jako strefę wielkoobszarową oraz jako małe, odrębne strefy.

Pierwsza z nich obejmuje część pradoliny Nysy oraz skraj Wysoczyzny Ziębickiej z miejscowościami Kamieniec Ząbkowicki, Byczeń, Śrem, Topola, z południowo-zachodnią częścią Doboszowic, z doboszowickim folwarkiem goleszów i jego okolicami.

Odrębne strefy „K” ochrony krajobrazu określono dla:

• Chałupek,
• części Doboszowic przy drodze do Starczowa,
• Kamieńca-Goleniowa,
• Mrokocina,
• Pomianowa Górnego.

Miejscowości gminy Kamieniec Ząbkowicki zajmują obszar o dużych walorach krajobrazowych, naturalnych i kulturowych, dlatego też wyznaczona została wielkoobszarowa strefa ochrony krajobrazu „K”.

W jej obrębie zaznaczają się liczne panoramy i osie widokowe. Najefektowniej prezentuje się panorama Góry Zamkowej z pałacem-zamkiem i Byczeniem (z sylwetą kościoła), widoczna z Topoli. Sam Byczeń położony na łagodnym stoku Góry Zamkowej jest najbardziej wyeksponowaną przestrzennie miejscowością gminy, widoczną z różnych miejsc z terenu Pradoliny Nysy i skraju Wysoczyzny Ziębickiej. Zaznacza się też bardzo wyraziście Pradolina Nysy łącząca się z Przedgórzem Paczkowskiem, obszar wydzielony przez Wysoczyznę Ziębicką, Góry Bardzkie oraz Złote. Na jego terenie krzyżują się naturalne osie widokowe zorientowane na kościoły, dominanty wysokościowe w obrębie wsi.

Miejscowości te sytuowane na terenie płaskim lub w łagodnych dolinach potoków mają zasadniczo dość stypizowany i ujednolicony wygląd ze względu na czas powstania obecnej zabudowy. Nieliczne są starsze budynkami, tradycyjne ze szkieletowym piętrem lub neoklasycystyczne z lat 20. i 30. XIX w. Ta stylowa zabudowa wsi obecnie częściowo swój charakter przez likwidację wystrojów elewacji, zmianę wymiarów i układu okien. Jest to wyrazem braku pozytywnej oceny u właścicieli domów walorów detalu architektonicznego i podporządkowania się obecnemu sposobowi budowania. Pozostają więc tylko bryły budynków z gładkimi elewacjami. Tylko w nielicznych przypadkach można mówić o dobrym sposobie remontowania starej zabudowy, jak np. w przypadku domu przy młynie nr 88 w Byczeniu, folwarku (nr 16) i zagrody nr 28 w Starczowie.

Biorąc to wszystko pod uwagę należałoby zadbać przynajmniej o zachowanie obecnego, architektonicznego obrazu wsi. Przede wszystkim należałoby zachowywać i uzupełniać linie zabudowy, tam gdzie one istnieją. Z większą swobodą można projektować nowe budynki w dawnych wsiach łanów leśnych, jak np. w Ożarach, Doboszowicach, czy w Starczowie, w których kmiece zagrody lokalizowane na stokach wzniesień, z dala od cieków wodnych, były bardziej przestrzennie od siebie izolowane. Niekorzystnym było natomiast, choć jest to często spotykane, wydzielanie na siedlisku wsi dużych działek i centralne sytuowanie na nich domów jednorodzinnych. Domów takich nie należy lokalizować także na kulminacjach wzniesień, tak jak zrobiono to np. w Byczeniu. Przy projektowaniu nowej zabudowy trzeba raczej dawać jej układ zbliżony do układów zagród, względnie nawiązywać do układów osiedli, budowanych w latach 20. XX w. np. w Doboszowicach.

Nowe budynki powinny być maksymalnie dwukondygnacjowe, raczej wydłużone, z dachami dwuspadowymi lub naczółkowymi. Ich elewacje można ożywiać pseudokonstrukcją szkieletową mocowaną w tynku, nawiązującą do tradycyjnego budownictwa wiejskiego. Nowe domy mogą też nawiązywać do budownictwa osiedlowego o małej kubaturze.

Nieco inna jest specyfika zabudowy Kamieńca Ząbkowickiego, z tzw. rynkiem przy wjeździe na teren zespołu klasztornego i ciągami szerokofrontowej zabudowy o charakterze wernakularnym (przy ul. Złotostockiej, Ząbkowickiej i Kolejowej) oraz z pochodzącym z 1 poł. XX w. z budownictwem willowym, korporacyjnym, czynszowym i osiedlowym. Specyfiką tej zabudowy jest to, że tworzy ciągi. Dlatego też za zakłócenie starego historycznego układu miejscowości należy uznać oba nowe osiedla, starsze z lat 80. XX w. i nowsze budowane obecnie. Ponadto pierwsze z nich szpeci panoramę z Górą Zamkową i zamkiem, a drugie, choć rozplanowane tarasowo, zostało śle zlokalizowane na kulminacji i stoku wzniesienia przy ul. Kolejowej. W przyszłości lokalizacji takiej należałoby unikać i włączyć układy nowych osiedli lub domów jednorodzinnych w ciągi nowo wytyczanych ulic.

Nowe budynki powinny w jakiś sposób nawiązywać do istniejącej zabudowy, czy w wydłużeniu brył z dachami spadzistymi, czy też w ujęciu elewacji.

Opracowano: zgodnie z prawem autorskim ( Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków we Wrocławiu – Studium Środowiska Kulturowego dla Gminy Kamieniec Ząbkowicki)